Venezuela: het land van de halve revolutie
Vier Europarlementariërs zijn vanuit Venezuela terug naar huis gestuurd. De Venezolaanse instituties zien de man die de Europese landen als president van Venezuela beschouwen: Juan Guaido, namelijk zelf niet als legitieme president. Het is illustratief voor de turbulente situatie waarin het land zich bevindt.
Op economisch vlak bevindt het land zich in een diep dal en op politiek vlak heerst er een diepe tweedeling binnen de Venezolaanse bevolking wat zich uit in de herverkiezing van Nicolas Maduro enerzijds en de door het Westen gesteunde zelfbenoeming van Juan Guaidó anderzijds.
Om de situatie in het Latijns-Amerikaanse land beter te begrijpen moeten we eerst bekijken hoe het op het huidige punt gekomen is.
Ontwikkeling onder Chavèz
Na Hugo Chavèz’ overlijden in 2014 publiceerde The Guardian een veelzeggende infographic over de vooruitgang die was geboekt nadat Chavèz in 1999 voor het eerst verkozen werd tot president. Het vat de verdiensten van de Bolivariaanse Revolutie als volgt samen:
– De werkloosheid halveerde bijna in tien jaar tijd: van 14,5% naar 7,6%.
– Per hoofd van de bevolking steeg het BBP van iets meer dan $4000 naar bijna $11000 dollar.
– Extreme armoede nam af van 23,4% naar 8,5%.
– Kindersterfte nam af van 20 per 1000 naar 14 per 1000.
Deze vooruitgang werd voornamelijk betaald door de opbrengst van de olie-export die onder Chavèz ook toenam van 14,4 miljard in 1999 naar 60 miljard 12 jaar later. En daarmee komen we meteen bij het grootste manco van Chavèz’ beleid: de Venezolaanse economie bleef altijd in grote mate afhankelijk van de olie-export.
Deze afhankelijkheid van olie, en de potentiële problematiek die het kon veroorzaken als de olieprijs ineens zou dalen, was bekend bij de regering van Chavèz. Wilde Venezuela minder afhankelijk worden van de olie-export moest er een productiesector ontwikkeld worden die de klap van een dalende olieprijs kon opvangen. Zodat de regering ook in economisch moeilijker tijden de talrijke sociale programma’s kon blijven betalen.
Socialisme voor de 21e eeuw?
Aanvankelijk was het Chavèz’ bedoeling om een strategische alliantie te vormen met de Venezolaanse bezittende klasse om het land en zijn bevolking naar grotere hoogte te stuwen. De couppoging in 2002 maakte echter duidelijk dat een samenwerking tussen staat en elite, ten bate van de arme Venezolaan, er niet in zat.
De Chavèz-regering moest een manier bedenken om een vorm van socialisme in te voeren die kon bestaan náást de kapitalistische realiteit van het land. Een vorm die zich geleidelijk kon ontwikkelen en die zich kon nestelen in het leven van de Venezolanen. Een vorm van socialisme die door Venezolanen beheerst en gecontroleerd werd door een vorm van participatieve democratie die zijn basis had in de gemeenschappen waar de bevolking woonde en werkte.
Dit was nodig omdat de Venezolaanse regering de medewerking van de elite nodig had om de broodnodige hervormingen door te voeren. Venezuela wordt door critici vaak genoemd als typisch voorbeeld van het falen van socialistisch beleid. Maar dat beeld klopt eigenlijk niet.
In tegenstelling tot landen als China en Cuba, die daadwerkelijk socialistisch zijn en waar respectievelijk 70% en 85% van de economie in handen is van de staat, heeft de Venezolaanse economie altijd een kapitalistisch karakter gehouden. Ter illustratie:
– 66% van de publieke stortingen staan op private banken
– Privébelangen controleren 75% van de financiële sector
– 92% van de productiesector is in privébezit
– 70% van de media zijn in bezit van privébedrijven (Yaffe, 2015. P. 28):
Daarbij profiteerden privéinstituten als banken en verzekeringsmaatschappijen behoorlijk bij de aanstelling van Chavèz: tussen 2002 en 2012 ervoeren financiële- en verzekeringsinstituties een geaccumuleerde groei van 370% (Yaffe, 2015. P. 29). Het is dus bepaald niet zo dat sinds de aanstelling van Chavèz er een oorlog van de staat tegen de bezittende klasse aan de gang is. De regering heeft de coöperatie van die klasse juist hard nodig.
Kapitaalvlucht
Het probleem is dat deze op olie-export gebaseerde economische groei in rap tempo het land verliet. Waar de export tussen 2003 en 2012 met 257% toe nam, groeide de import met 454%. Waar in 2011 98% van de buitenlandse valuta verdiend werd door de staat, verdiende de privésector slechts 2% oftewel 2 miljard Amerikaanse dollar, waarvoor ze maar liefst voor 40 miljard Amerikaanse dollar goederen importeerde. Deze strategie zou de bezittende klasse in Venezuela geen windeieren leggen: naar schatting deponeerde de Venezolaanse bezittende klasse 145 miljard op overzeese rekeningen tussen 2003 en 2012.
Het is dus niet zo dat er door privé-eigenaren geen geld verdiend werd, of geen geld hadden om te investeren. Het is eerder zo dat ze zich vast hielden aan een kapitalistische logica (niet-duurzame snelle winst prefereren over duurzame lange termijn winst) die de Venezolaanse overheid en de onderste laag van de bevolking zou opbreken.
Politieke onrust
Terwijl de economische problemen zich aandienen voor de Bolivariaanse regering, beginnen er in 2016 ook op politiek vlak problemen te ontstaan. De Nationale Vergadering (Asemblea Nacional) waar de oppositie in vertegenwoordigd is, doet verschillende voorstellen die recht tegen Maduro’s regeringsbeleid in gaan. Zo nam het twee wetten aan om respectievelijk de sociale woningen en staatsbedrijven te privatiseren en onteigend land terug te geven aan de voormalige eigenaren. Beide voorstellen werden echter ongrondwettelijk verklaard door het Hooggerechtshof.
Vervolgens werd het orgaan zelf zijn bevoegdheden ontzegd door datzelfde Hooggerechtshof omdat het weigerde drie parlementariërs, die beschuldigd werden van stemfraude, uit hun functie te zetten. Op de twijfelachtige beslissing van het gerechtshof om de bevoegdheden van de Nationale Vergadering bij het Hooggerechtshof zelf neer te leggen werd een paar dagen later teruggekomen.
Toch was het reden voor de oppositie om de straat op te gaan. Hieruit volgde de zoveelste reeks van gewelddadige protesten waarbij aan beide kanten doden vielen.
23 januari benoemde Juan Guaido zichzelf bij een anti-regeringsdemonstratie tot interim-president. Daarbij wordt hij meteen als dusdanig erkend door de VS en een groot aantal Zuid-Amerikaanse landen. Later volgen ook de meeste EU-landen. Het een en ander ging gepaard met het verspreiden van de nodige desinformatie.
De rest van de wereld, samen met de VN, zien Maduro echter nog steeds als de rechtmatige president. Omdat ook de legertop trouw blijft aan Maduro, blijft die effectief aan het roer van het land staan. Daarmee lijkt wat door veel commentatoren gezien word als de zoveelste couppoging een langzame dood te sterven.
Maar hoe nu verder?
Vooralsnog lijkt de Bolivariaanse regering voldoende draagvlak te hebben om aan de macht te blijven. Maar dan moeten er wel oplossingen worden gevonden voor de problemen. Een traject waarin verschillende overheidsfuncties geprivatiseerd worden, lijkt onverstandig gezien de miljoenen Venezolanen die afhankelijk zijn van overheidssteun. Daarbij zou het de nalatenschap van Chavèz en de Bolivariaanse Revolutie, die in Venezuela een ‘Socialisme voor de 21ste eeuw’ wilde ontwikkelen over boord gooien.
De enige mogelijkheid om die revolutie te laten slagen, lijkt een afslag naar links te nemen, richting Cuba. De economische uitdagingen waar Cuba begin jaren 90 voor stond, vertonen immers veel overeenkomsten met de Venezolaanse situatie, inclusief illegale, economische sancties van de VS. Mocht ze dat doen is de Bolivariaanse regering eraan gelegen zich grotere delen van de economie toe te eigenen dan ze tot nu toe heeft gedaan. Op die manier kan ze eindelijk de verantwoordelijkheid nemen die de privésector de afgelopen twintig jaar structureel weigerde te nemen.
Politieke stabiliteit lijkt de komende periode te veel zijn gevraagd voor de Venezolanen. Het beste wat gedaan kan worden is de onrust ten goede wenden.
Bronnen:
Morris, Emily (2014). Unexpected Cuba, New Left Review, July-August, NLR 88. P. 5-45.
Purcell, Thomas, F. (2013). The Political Economy of Production Companies in Venezuela. Latin American Perspectives. 40:146. DOI: 10.117/0094582X13476007
Yaffe, Helen (2015). Venezuela: Building a Socialist Communal Economy?, International Critical Thought, 5:1, 23-41, DOI: 10.1080/21598282.2014.996178